Zupełnie naturalną kwestią w funkcjonowaniu firm produkcyjnych jest występowanie różnych problemów. Istnieją metody, takie jak np. diagram Ishikawy, które pomagają w ich prostym i skutecznym rozwiązywaniu. Pozwalają one na dogłębną analizę przyczyn i skutków pojawiających się trudności, a następnie wypracowanie sposobów na poradzenie sobie z nimi. Wykres Ishikawy służy jako graficzne zobrazowanie przyczyn zdefiniowanego problemu oraz wzajemnych powiązań między nimi. Stanowi on istotne narzędzie w koncepcji Lean Manufacturing oraz znajduje zastosowanie w szeregu innych obszarów.
W niniejszym artykule wyjaśniamy między innymi: jak zrobić diagram Ishikawy i na czym on polega, w jakich metodach rozwiązywania problemów się go wykorzystuje, a także jakie są najczęstsze błędy popełniane podczas jego tworzenia i stosowania.
Czym jest diagram Ishikawy i jak działa?
Diagram Ishikawy – co to jest? Odpowiedź na to pytanie przyda się każdemu, komu zależy na prostej metodzie rozwiązywania problemów w różnych obszarach, w tym m.in. w produkcji, administracji czy zarządzaniu jakością. Diagram Ishikawy, określany również jako diagram przyczynowo-skutkowy, diagram szkieletowy czy diagram rybiej ości, z uwagi na charakterystyczny kształt, umożliwia przedstawienie złożonego problemu w łatwiejszy do zrozumienia sposób. Autorem tej metody jest japoński projektant, profesor uniwersytetu tokijskiego Kaoru Ishikawa.
Diagram szkieletowy wykorzystuje się do analizy problemów o charakterze jakościowym. Znajduje on zastosowanie między innymi wtedy, gdy występuje potrzeba np. identyfikacji wąskich gardeł w procesach produkcyjnych. Za pomocą diagramu szkieletowego obrazuje się związki przyczynowo-skutkowe, kategoryzując przyczyny lub czynności, które wpływają na zdefiniowany problem.
Jak działa model Ishikawy? Jego zadaniem jest wykrycie przyczyn danego problemu (skutku), a następnie ich zebranie oraz klasyfikacja według poziomu istotności. Po prawej stronie ości znajduje się głowa ryby, czyli analizowany problem, w nawiązaniu do powiedzenia, że „ryba psuje się od głowy”. Na lewo rozciąga się natomiast kręgosłup, od którego odchodzą ości stanowiące symbol przyczyn. Każda z nich, w razie konieczności, jest rozwijana o kolejne podprzyczyny. W ten sposób można klarownie oddzielić genezę od skutku i kompleksowo przestudiować dany problem.
Warto zauważyć, że schemat Ishikawy pozwala na dwukierunkową analizę. Jeśli będziemy podążać w kierunku ości, to uzyskamy konkretne odpowiedzi na pytania dotyczące powodów, które determinują powstanie badanego problemu. Kierując się wzdłuż kręgosłupa ryby, poznamy natomiast skutek będący konsekwencją wyszczególnionych przyczyn.
Wdrożenie automatyzacji w oderwaniu od optymalizacji bardzo często rodzi poważne konsekwencje. Automatyzacja niezoptymalizowanych procesów produkcyjnych prowadzi do wzrostu skali związanych z nią nieefektywności, co z kolei przekłada się na obniżenie jakości i rentowności produkcji. Jeśli organizacja planuje więc automatyzować swoją produkcję, to na czele tego projektu powinien stanąć doświadczony lider, którego zadaniem będzie osiągnięcie satysfakcjonującego wyniku wdrożenia. Źle przeprowadzona automatyzacja produkcji będzie skutkować frustracją oraz rosnącymi kosztami amortyzacji w rachunku kosztów produkcji, przez co będzie cierpiała jej rentowność.
Jak stworzyć diagram Ishikawy krok po kroku?
Kiedy wiemy, do czego służy diagram Ishikawy oraz co to dokładnie jest, możemy przejść do omówienia tego, jak zrobić taki wykres. Dla porządku warto przedstawić model działania w formie instrukcji krok po kroku przedstawiającej sposób przygotowania schematu rybiej ości. Jak zrobić diagram Ishikawy?
- Precyzyjne i jasne zdefiniowanie problemu – na przykład za pomocą metody 5W1H.
- Zebranie i omówienie informacji na temat przyczyn problemu – skutecznym rozwiązaniem w tym przypadku okazuje się burza mózgów.
- Ustalenie głównych kategorii możliwych przyczyn – za jedną z najczęściej stosowanych klasyfikacji przyczyn problemu uważa się kategoryzację 5M+E.
- Wybranie kilku (od dwóch do czterech) przyczyn, które mają prawdopodobnie największy wpływ na analizowany problem i określenie sposobu na ich wyeliminowanie.
Chcąc zrozumieć lepiej każdy z kroków budowy wykresu Ishikawy, warto je dokładniej przeanalizować.
Definiowanie problemu
Aby móc zająć się jakimkolwiek problemem, należy go najpierw ściśle i zrozumiale zdefiniować. Poprawna definicja nie pozostawia wątpliwości, czym jest dany problem, i znajduje poparcie w dowodach. Bardzo ważną rolę odgrywa to, aby proces definiowania problemu odbywał się z udziałem całego zespołu i skupiał się na naprawdę istotnych zagadnieniach. W jego ramach należy zadać szereg podstawowych pytań, takich jak np.: „co?”, „gdzie?”, „dlaczego?”, „jak?”, a także przeprowadzić inspekcję „popatrz-posłuchaj-dotknij”. Co istotne, w przypadku bardziej skomplikowanego problemu warto podzielić go na mniejsze, prostsze do przeanalizowania elementy. Efektem procesu definiowania powinna być klarowna odpowiedź na pytanie o to, jaki mamy problem i z czym.
Istnieje wiele metod umożliwiających ścisłe i zrozumiałe określenie problemu w organizacji. Za najczęściej stosowaną uznaje się metodę 5W1H, sprowadzającą się do zadania sześciu istotnych pytań.
- Co stanowi problem? (What?)
- Gdzie występuje? (Where?)
- Kiedy? (When?)
- Przy kim? (Who?)
- Jaki jest trend? (What trend?)
- Jak duży to problem? (How big it is?)
Znalezienie odpowiedzi na każde z powyższych pytań prowadzi nas do kompleksowego zdefiniowania problemu.
Zebranie i omówienie informacji na temat przyczyn problemu
Dzięki temu, że zdefiniowaliśmy problem, możemy przystąpić do zbierania i omawiania informacji na temat jego przyczyn. Jako narzędzie do realizacji procesu zbierania danych dotyczących genezy danej trudności doskonale sprawdza się burza mózgów. Na czym polega ta metoda?
Przeprowadzenie burzy mózgów pozwala otrzymać w krótkim czasie dużą liczbę różnorodnych potencjalnych rozwiązań. Nie bez znaczenia jest również to, że uczestnicy tego procesu rozwijają swoje umiejętności słuchania i twórczego myślenia, a przy tym uczą się powstrzymywania się od krytyki wypowiedzi innych osób. Burzę mózgów można podzielić na dwie fazy:
- generowanie hipotez,
- ocena hipotez.
Zwykle w pierwszym etapie wymieniają poglądy, wiedzę i doświadczenie oraz zgłaszają swoje pomysły, które następnie zapisywane są na tablicy. Dużą rolę odgrywa w tej fazie wspomniany wcześniej brak krytycyzmu. Kolejnego dnia, gdy następuje druga faza, zespół poddaje zebrane pomysły rzetelnej ocenie i selekcjonuje spośród nich najbardziej prawdopodobną przyczynę powstałego problemu bądź sposób na jego usunięcie. Czasem w proces angażowani są ekspert bądź eksperci, którzy nie brali udziału w pierwszej fazie procesu, a ich celem jest eliminacja nieadekwatnych idei.
Przy posługiwaniu się burzą mózgów należy uważać m.in. na:
- zdominowanie pierwszego etapu przez jednostkę o silnej osobowości,
- brak otwartości ekspertów na nowe idee,
- nadmierną dygresyjność uczestników, która prowadzi do zbaczania z tematu.
Ustalenie głównych kategorii możliwych przyczyn
Za jeden z kluczowych etapów tworzenia diagramu Ishikawy należy uznać klasyfikację potencjalnych przyczyn danego problemu. Według kategoryzacji 5M+E można je przypisać do następujących grup:
- człowiek (Man),
- materiał (Material),
- sprzęt lub maszyna (Machine),
- stosowana metoda (Method),
- zarządzanie (Management),
- środowisko lub otoczenie (Environment).
Co istotne, każdą z powyższych kategorii przyczyn można dodatkowo uszczegóławiać aż do momentu, gdy dany problem zostanie w pełni zidentyfikowany.
Selekcja najbardziej prawdopodobnych przyczyn i wypracowanie sposoby na ich eliminację
Na tym etapie należy wybrać od dwóch do czterech przyczyn, które najprawdopodobniej (lub w największym stopniu) determinują konkretny problem. Bazując na dotychczasowych ustaleniach, należy sformułować wnioski, w ramach których zostaną opisane również działania naprawcze. Ważne, aby każdy z uczestników procesu tworzenia diagramu Ishikawy miał możliwość zaproponowania autorskiego rozwiązania.
Skuteczne rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem diagramu Ishikawy
Metoda Ishikawy jest jednym z narzędzi wykorzystywanych do rozwiązywania problemów w takich obszarach jak np. produkcja czy kontrola jakości. Zastosowanie diagramu przyczynowo-skutkowego można znaleźć w różnych metodach rozwiązywania problemów. W których metodach Problem Solvingu korzysta się z wykresu Ishikawy?
- DMAIC (w polskiej wersji: Definiowanie, Mierzenie, Analiza, Usprawnienie, Kontrola) – metoda mająca na celu usuwanie przyczyn źródłowych problemów oraz optymalizację procesów. Skupia się na rzetelnie zgromadzonych danych. W jej przypadku diagram Ishikawy wykorzystuje się na etapie Analizy.
- Metoda 8D, czyli metoda 8 dyscyplin, służąca do zapobiegania problemom jakościowym. Wykres rybiej ości okazuje się bardzo przydatny w ramach czwartej dyscypliny, która polega na identyfikowaniu przyczyn problemu.
- PDCA (w polskiej wersji: Zaplanuj, Wykonaj, Sprawdź, Działaj) – metoda zwana również cyklem lub kołem Deminga, która opisuje kolejność działań w procesie naprawczym. Diagram Ishikawy sprawdza się na etapie planowania, gdy należy zidentyfikować i przeanalizować przyczyny występowania problemu.
Jak widać, diagram Ishikawy to przykład bardzo dobrego narzędzia do identyfikacji wszystkich możliwych przyczyn określonej trudności w różnych powszechnie stosowanych metodach rozwiązywania problemów. Należy jednak umieć go sporządzać i stosować, o czym opowiemy w kolejnej sekcji.
Często popełniane błędy przy tworzeniu i wykorzystywaniu diagramu Ishikawy
Diagram Ishikawy stał się popularnym narzędziem do identyfikowania przyczyn i podprzyczyn problemów nie tylko w zakresie zarządzania jakością produkcji, ale także w wielu innych obszarach. Wynika to z tego, że wyróżnia go wiele zalet, wśród których można wyróżnić m.in.:
- możliwość wygodnej, graficznej analizy problemu oraz jego przyczyn i podprzyczyn, a także ustalenie zależności między nimi,
- uporządkowanie przyczyn oraz podprzyczyn problemu i przyporządkowanie ich do właściwych grup lub podgrup,
- możliwość wyselekcjonowania najistotniejszych powodów występowania problemu oraz ich eliminacja,
- włączenie do procesu analizy przyczyn całego zespołu oraz brak oceniającego nastawienia do przedstawianych pomysłów,
- łatwą identyfikację wąskich gardeł badanego procesu,
- możliwość spojrzenia na dany problem z wielu perspektyw,
- uniwersalność zastosowań oraz elastyczność pozwalającą na wprowadzanie w diagramie Ishikawy zmian w zależności od dziedziny, w której się z niego korzysta,
- możliwość wyciągnięcia wniosków, które przyczynią się do optymalizacji procesów.
Warto jednak zaznaczyć, że diagram rybiej ości nie jest rozwiązaniem pozbawionym wad, a dodatkowo łatwo przy jego tworzeniu i użytkowaniu popełnić błędy. Na co należy zwrócić szczególną uwagę w tym kontekście?
- Wykres Ishikawy może zachęcać do wyszukiwania kolejnych przyczyn bez uzasadnienia po to, aby uzupełnić kategorie mniej obfitujące w potencjalne przyczyny problemu.
- Diagram Ishikawy może nie sprawdzić się przy analizie przyczyn problemów występujących w bardzo skomplikowanych procesach.
- Korzystanie z diagramu rybiej ości przy niewielkich, powtarzających się problemach, których przyczynę znamy, jest nieefektywne. Analogicznie jest w przypadku, gdy eliminacja problemów trwa krócej niż analiza ich źródeł.
- Przesadne uszczegóławianie diagramu powoduje jego nieczytelność.
- Błędy w pierwszej fazie burzy mózgów, w tym zbyt sztywne trzymanie się zasugerowanych kategorii przyczyn, mogą utrudniać znalezienie rzeczywistych powodów pojawienia się problemu.
Podsumowanie
Diagram Ishikawy pozwala na zidentyfikowanie przyczyn określonego problemu, z którym zmaga się produkcja lub inny obszar w organizacji i zilustrowania go w formie graficznej. Do jego stworzenia angażowany jest zespół specjalistów, którzy bez oceniania się nawzajem przedstawiają hipotezy dotyczące powodów źródłowych przyczyn występowania danej nieprawidłowości. Z wykresu Ishikawy korzysta wiele metod rozwiązywania problemów, takich jak m.in. DMAIC, PDCA czy metoda 8D. Dzięki regularnie wyciąganym wnioskom na podstawie analiz wykonanych za pomocą tego narzędzia możliwa jest skuteczna optymalizacja produkcji.
Jako Entra Group proponujemy naszym Klientom profesjonalne usługi w zakresie optymalizacji procesów produkcyjnych w ich organizacji w oparciu o autorską metodę – Model by Entra. Współtworzą go trzy komplementarne produkty:
- Fit Factory – złożony z takich części jak m.in. Efektywna Organizacja Produkcji, Optymalna Kontrola Jakości czy Automatyzacja i Cyfryzacja Produkcji,
- Flow Factory, na który składają się m.in.: optymalizacja transportu wewnętrznego, optymalizacja procesów magazynowych oraz optymalizacja procesów logistycznych,
- Focus Factory umożliwiający skuteczne i precyzyjne Planowanie Operacyjne, a także optymalizację zapasów w organizacji.
Interesuje Cię lepsza rentowność firmy i osiągnięcie celu, jakim jest Przemysł 4.0? Zapraszamy do kontaktu.
